Futbol ulduzları
Yaşin haqqında
1966-cı ildə İngiltərədə futbol üzrə keçirilən dünya çempionatında dünyanın məşhur
futbol ulduzu Eysebio Yaşinin oyununa heyranlığını gizlədə bilməmişdi. O vaxt
Portuqaliya yığması SSRİ futbol komandası ilə 3-cü yer uğrunda qarşılaşmalı
idi. Məşhur futbolçu nə qədər çalışsa da, Yaşinin öhdəsindən gələ bilmirdi. Nəhayət
ki, sonda Eysebioya sovet yığmasının qapısına 11 metrlikdən top vurmağa müvəffəq
oldu və beləliklə, portuqaliyalılar rəqiblərini 2:1 hesabı ilə məğlubiyyətə
uğratdılar. Sonralar məşhur futbolçu jurnalistlərlə müsahibəsində bildirmişdi:
"Yaşin XX əsrin ən yaxşı və tayı-bərabəri olmayan qapıçılarındandır".
Dahi futbolçu Pele isə deyirdi: "Mən bu böyük futbol ustasının sənətini
yüksək qiymətləndirirəm və onu öz dövrünün ən nümunəvi qapıçılarından hesab
edirəm. Yaşin dünya futbolu tarixinə təkcə oyunçu kimi deyil, həm də mürəkkəb
qapıçılıq sənətində yeniliklər edən yaradıcı insan kimi daxil olub".
"Qapıçı olmalısan,
vəssalam!"
Lev Yaşin 1929-cu il oktyabrın 22-də fəhlə ailəsində anadan olub. Digər
yaşıdları kimi çox erkən yaşlarından futbol oynamağa başlayıb. Lev Kassilin əsəri
əsasında ekranlaşdırılmış əfsanəvi "Qapıçı" filmi nümayiş etdiriləndə
Yaşinin 7 yaşı olub.
Dünya şöhrətli qapıçının uşaqlıq və gənclik dövrü çətin illərə təsadüf edib.
Kiçik Lev valideynləri və çoxsaylı qohumları ilə birgə balaca bir otaqda
yaşayırdı. Yaxınları ona futbol topu hədiyyə edəndə uçmağa qanadı olmazdı və həmin
gün onun üçün əsil toy-bayrama çevrilərdi. Əksər yaşıdları kimi, Yaşinin də
taleyinə uşaqlıq illəri ilə erkən vidalaşmaq qisməti yazılıb. Böyük Vətən
Müharibəsinin başlanması bir çoxları kimi, Yaşinin də qayğısız uşaqlıq illərinin
üstündən qara xətt çəkib. Müharibə zonasında yaşadığından o, ailəsi ilə birgə
Ulyanovsk şəhərinə köçürülüb. Balaca Lev 5-ci sinfi başa vurduqdan sonra hərbi
zavodda çilingər şagirdi kimi işə düzəlib. Təhlükə sovuşduqdan sonra 1944-cü
ildə ailəsi ilə Moskvaya, öz evlərinə qayıdıb. Ağır, qanlı-qadalı müharibə illərində
Moskva ətrafındakı Tuşino zavodunda çilingiər işləyib. Yorulmasına baxmayaraq,
növbəsini başa vuran kimi stadiona tələsmək onun, bir növ, adətinə çevrilmişdi.
Mərkəz hücumçusu olmağı arzulayan Yaşini ilk məşqçisi N.Larionçikov qapıçı
olmaq üçün hazırlaşdırırdı: "Qapıçı olmalısan, vəssalam!".
Ağır zavod həyatından bezən 18 yaşlı Yaşin müəyyən səbəblərdən ailəsini tərk edərək,
dostunun evində yaşamağa başlayıb. Gəncin pis yola düşəcəyindən ehtiyat edən
xeyirxah adamlar ona orduda qulluq etməyi məsləhət görüblər. Vətən qarşısında əsgəri
borcunu ləyaqətlə yerinə yetirib qayıtdıqdan sonra məşqçi Arkadi Çernışev
Yaşini öz nəzarəti altına götürüb. O vaxtlar A.Çernışev "Dinamo"
klubunun hokkey və futbol komandasını hazırlaşdırırdı. 1950-ci ilin martında
"Dinamo" Qaqraya təlim-məşq toplanışına yollananda komandanın tərkibində
üçüncü qapıçı ampluasında Yaşin də var idi.
Stalinqradın "Traktor" klubu ilə yoldaşlıq matçında Yaşinin oyunu
uğurlu alınmayıb. Futbolçunun ikinci məğlubiyyəti isə ölkə birinciliyi uğrunda
"Dinamo"- "Spartak" qarşılaşmasında olub. Matçın son dəqiqələrində
Aleksey Xomiçi əvəz edən Lev çox çətin anlar yaşayıb. Həmin matç Yaşinin xatirəsində
silinməz izlər buraxıb və onun sonrakı taleyində, demək olar ki, həlledici rol
oynayıb. Xatırladaq ki, Yaşin yüksək səviyyəli qapıçı olmağın sirlərinə məhz
ingilislərin "pələng" adlandırdıqları "Dinamo"nun qapıçısı
Xomiçin sayəsində yiyələnmişdi.
Futbol Olimpinin
zirvəsinə gedən
yol hokkeydən keçib
Hokkeyi seçməsə idi, Yaşinin əvəzedici kimi futbolçu fəaliyyəti hələ çox çəkəcəkdi.
O, özü sonralar bu barədə deyirdi: "Çernışevin məsləhəti və dəstəyi ilə
1953-cü ilə kimi hokkey oynadım və bu sahədə uğurlara futbolda olduğundan daha
tez nail ola bildim. Elə idman ustası dərəcəsinə də ilk dəfə bu idman növündə
yiyələnmişəm. Ölkə çempionatlarında qazandığım gümüş və bürünc medallar da
hokkeydə əldə edilib. Həyatımda ilk dəfə SSRİ kubokunun qalibi adına da futbol
deyil, məhz hokkey komandasının tərkibində olarkən yiyələnmişəm. Qərar qəbul
etməli idim: ya hokkey, ya da futbol. İndi, özü də həmişəlik. Mən futbolu seçməli
oldum".
Olimpiya turnirində
1954-cü ildən 1959-cu ilədək Moskva "Dinamo"su dörd dəfə ölkə
çempionu adına layiq görülüb. Bu illər ərzində təşkil olunan beş çempionatın hər
birində "Dinamo"nun qapıçısı Yaşin qapıdan çox az sayda top buraxmağa
nail ola bilib. Futbolçunun SSRİ çempionatında öz klub komandasının heyətində
keçirdiyi matçların sayı 326-ya bərabərdir. Məşhur qapıçının medal
kolleksiyasını ölkə çempionatının 5 qızıl, 5 gümüş və 1 bürünc medalı bəzəyir.
Üç dəfə SSRİ kubokunun sahibi olub. SSRİ Futbol Federasiyası Yaşini 13 dəfə
mövsümün ən yaxşı futbolçusu siyahısına daxil edib.
1954-cü il oktyabrın 8-də əsas komandanın heyətində İsveç yığması ilə debütu
uğurlu olub - 7:0. Bax beləcə Lev Yaşin düz 13 il ölkənin 1 nömrəli futbolçusu
adını qoruyub saxlaya bilib. Onu şöhrətin zirvəsinə qaldıran ən mühüm matç XVI
Yay Olimpiya Oyunlarında (1956) qeydə alınıb.
Melburn-1956 Olimpiya Oyunlarında sovet futbolçuları heç də asan olmayan bir
neçə matç keçiriblər. Matçların hər birində Yaşin gözəl və yüksək texnikalı
oyun nümayiş etdirib. Lakin finalda Yuqoslaviya yığması ilə keçirilən Olimpiya
turniri daha yaddaqalan olub.
Melburn Olimpiadasındakı qələbədən sonra yığmanı dünya çempionatları gözləyirdi.
Burada da Yaşin beynəlxalq səviyyəli qapıçı olduğunu öz gözəl oyunu ilə bir
daha sübuta yetirdi. Dünya şöhrətli Pele onun haqqında belə deyirdi:
"Maraqlıdır, SSRİ yığmasının müdafiəçiləri Qarrinça, Didi, Zaqalo kimi
mahir futbolçuların qarşısında özlərini itirirdilər. Lakin qapıçınız, sözün həqiqi
mənasında, öz bədəni ilə onların hücumlarının qarşısını ustalıqla ala bilirdi.
O, bütün matç boyu hərəkətdə idi: sağdan, soldan, yuxarıdan, aşağıdan gələn
topları tullanaraq zərərsizləşdirirdi. O, topun ardınca göyə tullanaraq onu
uzun əlləri ilə qamarlayır, bəzən hətta torpağı da qucaqlamalı olurdu".
"Yaşinin qiyməti yoxdur"
Lev Yaşin əsas yığmanın heyətində Avropa çempionatının iki mərhələsində iştirak
edib. 1960-cı ilin iyulunda sovet yığması Marsel şəhərində güclü Çexoslovakiya
komandası (3:0), sonra isə Parisdə final qarşılaşmasında Yuqoslaviya yığması ilə
misilsiz oyun nümayiş etdirib. Bu qələbə sovet yığmasının Avropa çempionu
olması ilə nəticələnib.
Londonun "Uorker sport" jurnalı yazırdı: "Rus komandasının qələbəsi
öz-özlüyündə çox parlaq qələbə idi, ancaq bu qələbəni reallaşdıran komandanın
qapıçısı Yaşin və onun yüksək ustalığı, dəmir iradəsi idi".
Cənubi Amerika ölkələrinə ilk turnedən sonra 1961-ci ilin sonlarında Argentina
qəzetlərinin birində sovet futbolçuları haqqında belə bir məlumata rast gəlmək
olardı: "M.Mesxinin və S.Metrevelinin qiyməti 50 milyon pesodur. L.Yaşinin
isə qiyməti yoxdur".
Yaşin Londonun "Uembli" stadionunda FİFA yığmasının tərkibində
dünyanın məşhur futbol ulduzları ilə birgə növbəti matçda tamaşaçıları və mütəxəssisləri
heyran edən gözəl oyun nümayiş etdirib. Bu görüşdən sonra ingilislərin
soyunub-geyinmə otağına girən jurnalistlər eşidəcəkdilər ki, təmkinli və səbirli
oyunçu Cimmi Qrivs paltarlarını yerə tullayaraq məşqçiyə deyir: "Bu,
inanılmazdır, o, qapısından top keçirmək mümkün olmayan şeytana bənzəyir".
1963-cü ildə L.Yaşin yenidən doğma Moskva "Dinamo"sunun tərkibində
daha bir məhsuldar mövsümə imza atıb və onun iştirakıyla keçirilən 27 oyunda cəmi
6 qol buraxıb. Həmin il komanda çempion titulunu yenidən özünə qaytarıb.
1963-cü ildə o, Avropanın "Frans futbol" jurnalı tərəfindən təsis
edilən dünyanın ən yaxşı futbolçusu nominasiyası üzrə "Qızıl top"
mükafatına layiq görülüb. Jurnalın baş redaktoru M.Yurbini yazırdı: "Mən
çox qapıçılar görmüşəm. Bunlara misal Sfivti, Ramaltesi, Zemanı, Jilmarı,
Bernarı göstərmək olar. Lakin Lev Yaşin səviyyəcə onları ötüb keçir. Lakin bu,
o demək deyil ki, mən babamın pərəstiş etdiyi Şeyrigesin, atamın pərəstiş
etdiyi Kombinin üstündən xətt çəkirəm. Yox. Yaşin həm Şeyriges, Kombi, Zamora,
Hiden, Vinyal və həm də başqalarıdır. Yaşin böyük qapıçıdır. Yaşin əfsanəvi
simadır. Bu, əlcək geyinmiş sehirli əl sahibidir. O, dördüncü müdafiəçidir. Ən
nəyahət, meydançaya daxil olması ilə rəqiblərinin gözünün odunu alan,
dostlarını isə sevindirən bir insandır".
Fransalı jurnalistin sözlərini Yaşinə tərcümə edəndə o gülərək istehza ilə
demişdi: "Anlamıram, niyə bir sehrli əl, bəs o biri əl haradadır? - və qəfildən
susaraq, bir az fasilə etdikdən sonra söyləmişdi: - Nə sehirbazlıqdır! Mən, sadəcə,
öz işimin öhdəsindən gəlməyi bacarıram". Bu da sadəliyin və təvazökarlığın
bir nümunəsi idi.
1964-cü ildə sovet yığması Avropa kubokunda ikinci yeri tutdu. 1966-cı ildə isə
Lev Yaşinin İngiltərə çempionatındakı oyunu çox uğurlu oldu. Sanderlend,
Liverpul və Londonda (məşhur "Uembli" stadionunda) Yaşin qapıdan cəmi
beş top buraxdı. Buraxılan topların heç birində onun günahı yox idi. Xatırladaq
ki, bu turnirdə növbəti Meksika birinciliyinin nümayəndələri də iştirak edirdilər.
Çempionatın ən yaxşı qapıçısına mükafatı da elə onlar təyin etdilər. Həmin
mükafat Lev Yaşinə təqdim olundu.
O, dahi qapıçı olmaqla bərabər, həm də yenilikçi idi. Lev Yaşin gənc nəslə
qapıçı olmağın sirlərini öyrədirdi. Onun həyat və karyerası bugünkü və gələcək
nəsil üçün bir qəhrəmanlıq məktəbidir. O, əvvəlcə futbol meydançasında qapıçı
kimi dururdu, sonra cərimə meydançasında görünmək istədi. Burada da
sıxıldığından özünü müdafiə xəttində sınamağı qərara aldı. Sınadı da. Dahi
Yaşin arxa mərkəz hücumçusu vəzifəsinin də öhdəsində layiqincə gəlirdi. Gözəl
insan, istedadlı qapıçı daim öz üzərində işləməyi xoşlayırdı.
Xatırladaq ki, Yaşin topu ilk dəfə əllə meydana daxil edən novatorlar sırasına
daxildir. Yaşinin başqalarından üstünlüyü bir də onda idi ki, o özünü gözə
soxmağı bacarmırdı. O daha çox sadəliyi, təvazökarlığı ilə yadda qalıb. Lev
Yaşini əfsanəyə çevirən, yaddaşlarda yaşadan onun istedadı və qeyri-adi
qapıçılıq məharəti idi.
Zəngin futbol məktəbi yaratdı
1972-ci il mayın 27-də Lujniki stadionunda Lev Yaşinin "Dinamo"nun
heyətində dünya yığması ilə vida matçında oyunu pərəstişkarlarının diqqət mərkəzində
idi. Meksika çempionatının bombardiri H.Müller çox çalışsa da,
"Dinamo"nun qapısından bir top belə keçirə bilmədi. Onun gözəl
oyununa heyran qalan Qərbi Almaniya komandasının hüsumçusu deyirdi: "Necə
məgər, Lev Yaşin futbolu tərk edir, Yox, inanmıram, bu mümkün deyil, o, əvəzedilməzdir".
O, futbolu krallara layiq tərk etdi, məğlubiyyətsiz, heç kəsə əyilmədən. Amma
idmanı birdəfəlik tərk etmədi. Doğma "Dinamo"da idman fəaliyyətini
davam etdirdi, bu dəfə qapıçı kimi yox, komandanın rəhbəri kimi.
1985-ci il iyulun 27-də Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin prezidenti X.A.Samaranç
Lev Yaşini BOK-un Olimpiya ordeni ilə təltif etdi.
Yaşin ömrünün sonuna qədər fəal həyat tərzini davam etdirdi. Həyat yoldaşının
dediyi kimi, o da hamı kimi adi adam idi, şən, ünsiyyətcil idi.
Amansız xəstəlik onu 60 illik yubileyindən sonra haqladı. Dahi futbolçunun görmə
qabiliyyəti zəiflədi. Ayağındakı ağrılar ona əziyyət verirdi. 1984-cü ildə
keçirilən cərrahiyyə əməliyyatından sonra bir ayağını itirməli oldu. Səhhəti ilə
bağlı problemlər onun möhkəm əzm və iradəsini qıra bilmədi. O, son damla nəfəsinə
qədər ölkədə, əsasən də, idmanda baş verən dəyişikliklərə biganə qalmadı, pərəstişkarları
qarşısında dəfələrlə çıxış etdi.
Lev Yaşin 1990-cı il martın 21-də dünyasını dəyişib.
Həyatdan tez getdi Lev Yaşin. Ağır xəstə olduğu illərdə onun səhhəti ilə bütün
futbol dünyası maraqlanırdı. Dünyanın hər yerindən teleqramlar, məktublar
axışıb gəlməkdə davam edirdi. Özü həyatdan getsə də, ondan sonra zəngin futbol
məktəbi nəsillərə irs qaldı.
Azər Əlizadə